එකලා ප්‍රේරණ මෝටර (Single Phase Induction Motors)
මුලින්ම බලමු එකලා ප්‍රේරණ මෝටරයක් කියන්නේ මොකක්ද කියල. ඔයාලට බැලූ බැල්මටම පෙනේවි කලින් Post එකේ නොකියපු ප්‍රේරණ ( Induction ) කියල කොටසක් මම එකතු කරල තියෙනවා. මොකක්ද මෝටර සමස්තයක් ලෙස ගත් කල අපිට සමමූර්තක මෝටර ( Synchronized Motors ) සහ සමමූර්තක නොවන මෝටර ( Asynchronized Motors ) ලෙස ප්‍රධාන කොටස් දෙකක් ඇති අතර අප කතා කරනු ලබන්නේ මින් දෙවන වර්ගයට අයත් මෝටර පිළිබඳව වීම නිසයි. සරලව ඔබට දැන ගැනීමට අපි කියනව ප්‍රේරණ මෝටර සියල්ල අසමමූර්ථක මෝටර කියල. මේ පිළිබඳවත් ඉදිරියේ පෝස්‍ටුවකින් අපි කතා කරමු.
එකලා ප්‍රේරණ මෝටරයක ප්‍රධාන කොටස් ( Main Parts of a Single Phase Induction Motor )
මෙතැන්පටන් ඉදිරි කරුණු ඉදිරිපත් කිරීමේ පහසුව සලකා මම ඔයාලට එකලා ප්‍රේරණ මෝටරයකට පොදු වූ ප්‍රධාන කොටස් කිහිපයක් ගැන සරල හැඳින්වීමක් කරන්නම්. එකලා ප්‍රේරණ මෝටරයක් ප්‍රධාන කොටස් 5කින්යුක්ත වේ. ඒවානම්,
01. එකලා ක්ෂේත්‍ර එතුමක් සහිත ස්ථායුකය
Stator with Single Phase Field Winding
02. ලේනකූඩු රෝටරය
Squirrel Cage Rotor
03. ඉදිරි හා පිටුපස අන්ත කවර
Front & Rear End Shields
04. සිසිලන පංකාව
Cooling Fan
05. එකලස් කිරීමේ උපාංග
Assembling Equipment
01. එකලා ක්ෂේත්‍ර එතුමක් සහිත ස්ථායුකය ( Stator with Single Phase Winding )
එකලා ප්‍රේරණ මෝටරයක ප්‍රධාන ස්ථාවර කොටස හෙවත් සැකිල්ල මෙය වන අතර සිලිකන් වානේ ( Silicon Steel ), චීනචට්ටි, සිලිකන් යකඩ වැනි ලෝහ වර්ගයකින් නිමවා ඇති දෘඪ වස්තුවක් වේ. නිර්මාණයේදී තුනී ලෝහමය ඒකකයක් ලෙසින් වාත්තු කොට මුළු ඒකකයට සමාන හැඩයක තුනී තහඩු ගනනාවක් එකලස් කොට තනි ඒකකයක් ලෙසින් ක්‍රියා කරන පරිදි නිපදවා ඇති අතර එම සෑම තුනී තහඩුවක්ම මුළුමනින්ම පෘෂ්ඨයම හොඳින් පරිවරණය වන පරිදි පරිවාරක ආලේපයක් මගින් පරිවරනය කොට ඇත. මෙසේ හරය ( Core ) පරිවරනය කරන ලද තුනී තහඩු ( Lamination ) යොදා ගනිමින් නිර්මාණය කර ඇත්තේ මෝටරයේ චුම්භක පරිපථයේ ක්‍රියාකාරිත්වය හේතු කොටගෙන අදාල චුම්භක ද්‍රව්‍ය තුල සිදු වන හර හානි හෙවත් යකඩ හානි ( Core Losses or Copper Losses ) දෙක, එනම් සුලි ධාරා හානි ( Eddy Current Losses ) හා මන්දායන හානි ( Hysteresis Losses ) යන ජව හානි අවම කර ගැනීම සඳහා වේ. |
| Laminated Core |
 |
| Core Losses |
ස්ථායුකයේ වෘත්තාකාර පෘෂ්ඨය තුල ඒකාකාර හරස්කඩකින් හා සමාන ගැඹුරිකින් පවතින පරිදි ඒකාකාර රේඛීය කුහර සමූහයක් ( Slots ) තුල භ්‍රමණය වන විද්‍යුත් චුම්භක ක්ෂේත්‍රයක් ( Rotating Magnetic Field ) නිර්මාණය කිරීම සඳහා අවශ්‍ය එකලා සමතුලිත සමමිතික ක්ෂේත්‍ර එතුම ස්ථාපිත කර ඇත.
 |
| Slots |
සන්නායකයක් තුලින් ඕනෑම ආකරයක විදුලි ධාරාවක් කිසියම් කාලයක් තුල අඛණ්ඩව ගලා යන විට විදුලි ධාරාවක චුම්භක ඵලය ලෙසින් සන්නායකය වටා විද්‍යුත් චුම්භක ක්ෂේත්‍රයක් නිර්මාණය වේ. එය සාන්නායකය තුලින්න්ගලන් ධාරාව නියත අගයක් නම් චුම්භක ක්ෂේත්‍රය ද නියත ධ්‍රැවීයතාවයකින් යුක්ත වන අතර සන්නායකය තුලින් ගලා යන ධාරාව නිරන්තරයෙන් විචල්‍ය වේ නම් ජනිත වන චුම්භක ක්ෂේත්‍රය ද විචල්‍ය ධ්‍රැවීයතාවයකින් යුක්ත වේ. එමනිසා එකලා ප්‍රේරණ මෝටරයක ජනිත වන්නේ නිරන්තරයෙන් විචල්‍ය වන්නවූ චුම්භක ක්ෂේත්‍රයකි.
මෝටරයේ ධාවනයට අවශ්‍ය Rotating Magnetic Field එකක් නිර්මාණය සඳහා උපකාරී වන ප්‍රධාන එතුමක් හෙවත් ධාවක එතුමක් ( Main Winding or Running Winding ) සහ මෝටරයේ ආරම්භයට සහ ධාවනයට සහාය වන අමතර එතුමක් හෙවත් ආරම්භක එතුම ( Auxiliary Winding or Starting Winding ) ලෙස ක්ෂේත්‍ර එතුම් දෙකක් ස්‍ථායුක කුහර තුල ස්ථාපිත කර ඇත.
 |
| Main Winding & Auxiliary Winding |
02. ලේනකූඩු රෝටරය ( Squirrel Cage Rotor )
 |
| Squirrel Cage Rotor |
මෝටරයක ප්‍රධාන භ්‍රමණ සාමාජිකයා වන ලේනකූඩු රෝටරය නිර්මාණය කර ඇත්තේ ඝන දැඩි සෘජු විදුලි සන්නායක සමූහයක් ඇසුරෙන් වෘත්තාකාරව පවතින බෙරයක් ආකාරයට වන අතර එම සන්නායක වල අග්‍ර සියල්ල දෙපස ඝනකම දැඩි ලෝහ වලලු 02ක් මගින් දෘඪව සම්බන්ධ කර ඇත. එමනිසා මෙමගින් නිර්මාණය වන්නේ සංවෘත්ත විදුලි පරිපථයක්ම වේ.
 |
| Rotor Without Lamination |
රෝටරයේ සන්නායක වලට විදුලි සැපයුමක් බාහිරින් සැපයීමට හෝ කිසියම් විදුලියක් රෝටර සන්නායක වලින් පිටතට ගැනීමට හෝ කිසිදු හැකියාවක් නොමැති නමුත් මෝටරයේ ක්‍රියාකාරිත්වයේදී මේ සෑම සන්නායකයක් තුලින් ම ප්‍රමාණවත් ඉහළ අගයකින් යුතු විදුලි ධාරාවක් අනවරතව ගමන් කරනු ලබයි. මෙසේ සංසරණය වන්නේ විද්‍යුත් චුම්භක ප්‍රේරණ ක්‍රියාවලියේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙසින් සන්නායක අන්තයන් අතර ප්‍රේරිත විද්‍යුත් ගාමක බලය හේතුවෙන් සමස්ත රෝටරයම තනි විදුලි පරිපථයක් ලෙස ක්‍රියා කරමින් එම සන්නායක තුලින් ගලා යන්නවූ විදුලි ධාරාව වේ.
03. ඉදිරි හා පිටුපස අන්ත කවර ( Front & Rear End Shields )
 |
| End Shields |
සිලිකන් වානේ ( Silicon Steel ), චීනචට්ටි, සිලිකන් යකඩ වැනි ලෝහ වර්ගයකින් නිමවා ඇති දෘඪ අර්ධ වෘත්තාකාර ඒකකයක් වන මෙය මෝටරයේ ස්ථායුකය හා සම්බන්ධ වේ. අර්ධ වෘත්තාකාර මධ්‍යයේ ඇති බෙයාරිං ( Bearings ) සම්බන්ධ වීම සඳහා කුහරයකින් යුක්තව සාදා ඇති අතර ඊට අමතරව ඇතැම් මෝටර සඳහා Greece Cup සම්බන්ධ වීමද සිදු සන්නේ මෙම අන්ත කවර වලට ව්වේ.
04. සිසිලන පංකාව ( Cooling Fan)
 |
| Cooling Fan |
මෝටරය අභ්‍යන්තරයේ තාපය මහින් සිදුවන ජව හනි අවම කරමින්, මෝටරයේ ක්ෂේත්‍ර එතුම් වල රත්වීම හා ඒතුළින් වන බලපෑම් අවම කර අභ්‍යන්තර තාපය පිටතට ගනිමින් මෝටරය සිසිලනය කිරීම සිදු කරනු ලබන්නේ සිසිලන පංකාව මගිනි. මෙය ප්ලාස්ටික් හෝ සැහැල්ලු ලෝහ වරගයකින් නිර්මාණය කරනු ලබයි.
05. එකලස් කිරීමේ උපාංග ( Assembling Equipment )
මෝටරය එකලස් කිරීම සඳහා අවශ්‍ය අනෙකුත් උපාංග මෙම කොටසට අයත් වේ.ඔබට නිවසේදී, සාමාන්‍ය ජීවිතයේ බහුල වශයෙන්ම දක්නට ලැබෙන මෝටර විශේෂය තමයි එකලා ප්‍රේරණ මෝටර වන අතර එයට හේතුව බහුලව දක්නට ලැබෙන්නේද එකලා ජව සැපයුම් වීමයි. මෙම එකලා ප්‍රේරණ මෝටර ද ක්‍රම කිහිපයක් යටතේ බෙදා දක්වා තිබෙන අතර ඉන් ක්‍රම දෙකක් මම මෙහිදී සඳහන් කරන්නම්. මින් පළමු ක්‍රමය බෝහෝ දෙනෙක් දන්නා ක්‍රමයයි. එහිදී එකලා ප්‍රේරණ මෝටර ප්‍රධාන වර්ග 5ක් ගැන සඳහන් කරනු ලබයි.